Mijn jongste broer woont al lang, sinds kort na zijn afstuderen, aan de andere kant van de wereld. Tijdens een familiebezoek vermeldde hij eens dat Belgen een serieuze crisis niet zouden ‘overleven’. De Afrikanen in het Zuid-Afrika waar hij toen woonde wel, dixit mijn broer. Wat volgens hem het verschil maakte is dat wij Belgen zo verwend werden in onze Westerse verzorgingsstaat, dat we niet meer in staat zouden zijn om voor onszelf te zorgen, en onze eigen uitdagingen aan te pakken. Terwijl vele Zuid-Afrikanen net opgroeiden in een context waar de overheid veel afweziger is en zelfregie bijgevolg een noodzaak. Dit gesprek met mijn broer popt nu terug op in mijn hoofd, na een gesprek met Eefje Cottenier. Founding mother en bezielster van De Stuyverij in Kortrijk, sociaal ondernemer, impactingenieur, architect van ecosystemen… en tegelijk ook denker, innovator, en geboren antropologe. Het was een lang gesprek, net voor Kerstmis. Een fijn gesprek waarin ze inzoomde op dingen die haar bezighouden, en dan voornamelijk waar ze deze dagen mee aan de slag is, namelijk ‘voorbij de hokjes gaan’. Ik begreep haar streven als een mengeling van elke mens de regie over het eigen leven terug geven, en systemen bouwen die dit mogelijk maken. 

Regie over het eigen leven

Eefje herinnerde me eraan dat elk mens recht heeft op de regie over zijn/haar leven, om zijn/haar uitdagingen zelf aan te pakken. En dit naar ieders eigen vermogens… dat is het mooie eraan. Er niet vanuit gaan dat iedereen jouw uitdagingen heeft of dat iedereen moet doen wat jij te doen hebt, maar elkeen de eigen uitdagingen gunnen en het proces daar naartoe. Ik vermoed dat het dit is wat de boeddhisten bedoelen met de term mededogen…

Ieder individu eigenaar van onze maatschappij

Mensen moeten ook zelf kunnen bepalen wat hun rol is in hun eigen leven en in de samenleving. En als mensen de regie van hun problemen en uitdagingen terug in handen krijgen, dan groeien daar vanzelf nieuwe structuren uit, nieuwe oplossingen en nieuwe manieren van samenwerken. Doordat

deze nieuwe structuren opgebouwd worden door én voor de betrokken mensen, resulteren deze ook weer als vanzelf in meer resultaten en maatschappelijke impact. The end game is een maatschappij waarvan elke persoon eigenaar is, net omdat iedereen er mee aan gebouwd heeft.

Architectuur en proces leiden ‘vanzelf’ tot resultaten

Om dit alles mogelijk te maken heb je nood aan processen en die begeleiden is waar Eefje en De Stuyverij o.a. mee bezig zijn. Je kan het ecosysteemarchitectuur noemen, of stakeholderarchitectuur, of impactarchitectuur. Een architectuur die zo opgezet is dat er voldoende ruimte is om te ontdooien en initiatief te nemen. Zodat stakeholders, mensen en groepen die een inbreng kunnen doen of een belang hebben,  niet alleen betrokken worden maar ook samen gaan creëren. En dat volgens een proces dat vanzelf tot resultaten leidt wanneer het doorlopen wordt.

Het proces in 3-2-1

Dit proces dat vanzelf tot resultaten leidt kan samengevat worden in:

Drie basisregels

 -         De doelgroep(en) en alle stakeholders zijn vanaf de start aanwezig

-         Het proces start met het vaststellen van de uitdaging of vraagstelling

-         Waarbij men relatief lang in de vraagstelling of ‘probleemzone’ blijft hangen om dieper te graven naar waar het werkelijk om gaat.

   Twee gevolgen

 -         De oplossing wordt zo beleid- en’ hokjes’- overschrijdend

-         En zorgt ervoor dat het probleem aangepakt wordt en niet ‘verschoven’

Eén voorwaarde

 -         Heb vertrouwen in voortschrijdend inzicht en weersta de verleiding om snel naar een mentaal opgebouwde oplossing te springen.

De hokjes voorbij

Eefje gelooft niet in het ontwikkelen van iets nieuws dat het oude wegconcurreert. Vroeg of laat belandt het nieuwe in dezelfde positie en wordt op zijn beurt weggeconcurreerd, waarbij opnieuw veel waardevolle restwaarde bij het vuilnis belandt en niet ‘gerecycleerd’ wordt. Ze noemt het een denkfout, verantwoordelijk voor een grote verspilling van middelen. Het is veel effectiever om te onderzoeken hoe oude en nieuwe structuren kunnen samenwerken, en mekaar positief besmetten. Hoe kan je nieuwe structuren laten verder groeien binnen bestaande structuren, en zo een systeem van permanente innovatie creëren? Waarbij de ‘oude’ structuren kennis en ervaring doorgeven, en zorgen voor de stabiliteit die mensen nodig hebben. Het is een continu proces want er is geen finale formule, het is een permanent samen bouwen. Voorwaarde is wel dat de verschillende hokjes, oud en nieuw, voldoende ‘doorlaatbaar’ zijn en de focus op hun gezamenlijk doel kunnen houden. 



Er is geen Utopia

In onze Westerse wereld willen we graag dadelijk een oplossing voor onze uitdagingen. Lukt het niet in de bestaande context dan projecteren we het ideaalbeeld er wel buiten, in Utopia. ‘Maar er is geen Utopia, we moeten in het huidige systeem, in de huidige context, met de nu beschikbare methodes verandering laten ontstaan. Bouwstenen lostrekken en opnieuw gaan leggen, verwonderd zijn over wat al aanwezig is. Want we zijn zo gewend geraakt aan bepaalde kennis, ervaring, middelen,… dat we niet meer beseffen dat we ze hebben. En tegelijk vraagt het een bewustzijn dat alles een proces is, dat kwalitatieve en duurzame systemen geleidelijk en participatief moeten ontwikkeld worden om zowel doeltreffend als gedragen te zijn.’

Addertjes onder het gras

‘Maar gaat het in de praktijk echt allemaal zo vlot als je vertelt?’, vraag ik Eefje. Ze haalt haar schouders op, en verwijst naar het proces. ‘Er is een proces en als je dat volgt dan heb je vanzelf resultaat’. Maar ze voegt eraan toe dat er uiteraard wel addertjes onder het gras zitten, die je moet proberen te vermijden. Belangrijk om op te volgen  zijn de vastgeroeste denkkaders, wanneer die naar boven komen moet je als begeleider oppassen dat je daar niet in mee stapt. Daarnaast kunnen er in bestaande systemen ook blinde vlekken zitten, die ervoor zorgen dat men steeds hetzelfde gaat heruitvinden en er niet in slaagt zich af te stemmen op de (gewijzigde) context en doelpubliek. En tenslotte, als je voorbij de hokjes wil denken en doen, moeten de hokjes wel bereid zijn om zich af en toe te herschikken, en vooral doorlaatbaar zijn.

De maatschappij… dat zijn wij

Op de vraag wie of wat haar inspireerde impactingenieur en sociaal architect te worden verwijst Eefje naar het boek ‘De wereld dat ben jij’ van Krishnamurti. Gezien mijn liefde voor boeken, is een exemplaar nog net op tijd onder de kerstboom gearriveerd. Op de achterflap lees ik: ‘Onze kritische, afwijzende en wantrouwende houding tegenover wat wij de wereld noemen dient plaats te maken voor de realiteit van het deelhebben aan die wereld, van het beseffen dat wij het zelf zijn die de wereld vertegenwoordigen en vormgeven’. Ik denk terug aan de uitspraak van mijn jongste broer over het vermeende gebrek aan veerkracht bij de verwende Westerse burger. Misschien is het tijd om volwassen te worden, en de regie te nemen, over ons eigen leven en over de maatschappij waarin we leven. Want de maatschappij, dat zijn wij.

In Gesprek met

Luisterde en schreef het verhaal neer